Ким Аллоҳга иймон билан, иймонида иккиланмай йўлиқса, жаннатга киради ва дўзахга ҳаром қилинади

(10) بَابُ مَنْ لَقِيَ اللهَ بِالْإِيمَانِ وَهُوَ غَيْرُ شَاكٍّ فِيهِ دَخَلَ الْجَنَّةَ وَحُرِّمَ عَلَى النَّارِ

17 – حَدِيثُ عُبَادَةَ رضي الله عنه عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: مَنْ شَهِدَ أَنْ لَا إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ، وَأَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ، وَأَنَّ عِيسَى عَبْدُ اللهِ وَرَسُولُهُ وَكَلِمَتُهُ أَلْقَاهَا إِلَى مَرْيَمَ وَرُوحٌ مِنْهُ، وَالْجَنَّةُ حَقٌّ، وَالنَّارُ حَقٌّ، أَدْخَلَهُ اللهُ الْجَنَّةَ عَلَى مَا كَانَ مِنَ الْعَمَلِ وَزَادَ أَحَدُ رِجَالِ السَّنَدِ: مِنْ أَبْوَابِ الْجَنَّةِ الثَّمَانِيَةِ أَيُهَا شَاءَ.

أخرجه البخاري في: 60 كتاب الأنبياء: 47 باب قوله: (يا أهل الكتاب لا تغلوا في دينكم ولا تقولوا على الله إلا الحق).

10-боб. Ким Аллоҳга иймон билан, иймонида иккиланмай йўлиқса, жаннатга киради ва дўзахга ҳаром қилинади

17. Убода ибн Сомит розияллоҳу анҳунинг ҳадиси: «Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Ким: «Якка Аллоҳдан ўзга ҳақ илоҳ йўқ. Унинг шериги йўқ. Албатта, Муҳаммад Унинг бандаси ва элчисидир. Исо Аллоҳнинг бандаси, элчиси ва Марямга («Бўл» деган буйруғи билан) ташлаган калимаси, Ундан (Аллоҳ томонидан яратилган) бир руҳдир. Жаннатнинг (борлиги) ҳақ, дўзах ҳам ҳақ», деб гувоҳлик берса, Аллоҳ уни қилган амалига қараб жаннатга киритади», дедилар».

Санаддаги ровийлардан бири: «Жаннатнинг саккиз эшигидан қайси биридан (киришни) хоҳласа», деган жумлани қўшиб ривоят қилган.

Бухорий (3435), Муслим (28/47,48).

18 – حَدِيثُ مُعَاذِ بْنِ جَبَلٍ رضي الله عنه قَالَ: بَيْنَا أَنَا رَدِيفُ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، لَيْسَ بَيْنِي وَبَيْنَهُ إِلاَّ أَخِرَةُ الرَّحْلِ، فَقَالَ: يَا مُعَاذُ قُلْتُ: لَبَّيْكَ رَسُولَ اللهِ وَسَعْدَيْكَ ثُمَّ سَارَ سَاعَةً ثُمَّ قَالَ: يَا مُعَاذُ قُلْتُ: لَبَّيْكَ رَسُولَ اللهِ وَسَعْدَيْكَ ثُمَّ سَارَ سَاعَةً ثُمَّ قَالَ: يَا مُعَاذُ قُلْتُ: لَبَّيْكَ رَسُولَ اللهِ وَسَعْدَيْكَ قَالَ: هَلْ تَدْرِي مَا حَقُّ اللهِ عَلَى عِبَادِهِ قُلْتُ: اللهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ، قَالَ: حَقُّ اللهِ عَلَى عِبَادِهِ أَنْ يَعْبُدُوهُ وَلَا يُشْرِكُوا بِهِ شَيْئاً ثُمَّ سَارَ سَاعَةً ثُمَّ قَالَ: يَا مُعَاذُ بْنَ جَبَلٍ قُلْتُ: لَبَّيْكَ رَسُولَ اللهِ وَسَعْدَيْكَ، فَقَالَ: هَلْ تَدْرِي مَا حَقُّ الْعِبَادِ عَلَى اللهِ إِذَا فَعَلُوهُ قُلْتُ اللهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ، قَالَ: حَقُّ الْعِبَادِ عَلَى اللهِ أَنْ لَا يُعَذِّبَهُمْ.

أخرجه البخاري في: 77 كتاب اللباس: 101 باب إرداف الرجُل خلف الرجُل.

18. Муоз ибн Жабал розияллоҳу анҳунинг ҳадиси: «Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ортларига (уловларига) мингашиб олган эдим. Мен билан у кишининг орасида эгарнинг орқа учигина бор эди (шунчалик яқин эдим). Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Эй, Муоз», дедилар. «Лаббай, эй Расулуллоҳ! Хизматингиздаман», деб жавоб бердим. Кейин бир муддат (жим) кетдилар. Бироздан кейин «Эй, Муоз», дедилар. «Лаббай, эй Расулуллоҳ! Хизматингиздаман», деб жавоб бердим. Кейин яна бир муддат (жим) кетдилар. Бироздан кейин «Эй, Муоз», дедилар. Яна «Лаббай, эй Расулуллоҳ! Хизматингиздаман», деб жавоб бердим. «Аллоҳнинг бандалари устидаги ҳаққи нима эканлигини биласанми?» – деб сўрадилар. Мен: «Аллоҳ ва Расули билувчироқ», дедим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Аллоҳнинг бандалари зиммасидаги ҳаққи Унга ибодат қилишлари ва ҳеч нарсани шерик қилмасликлари (ширк келтирмасликлари)», деб айтдилар. Кейин бир муддат (жим) кетдилар. Бироздан кейин «Эй Муоз ибн Жабал», дедилар. «Лаббай, эй Расулуллоҳ! Хизматингиздаман», деб жавоб бердим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Агар бандалар буни бажарсалар, уларнинг Аллоҳ зиммасидаги ҳаққи нима эканлигини биласанми?» – деб сўрадилар. Мен: «Аллоҳ ва Расули билувчироқ», дедим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: «Бандаларнинг Аллоҳ зиммасидаги ҳақлари (агар ширк келтирмай ёлғиз Унга ибодат қилсалар, Аллоҳ) уларни азобламаслигидир!»

Бухорий (5967), Муслим (30/50).

19 – حَدِيثُ مُعَاذٍ رضي الله عنه قَالَ: كُنْتُ رِدْفَ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَلَى حِمَارٍ يُقَالُ لَهُ عُفَيْرٌ، فَقَالَ: يَا مُعَاذُ هَلْ تَدْرِي حَقَّ اللهِ عَلَى عِبَادِهِ وَمَا حَقُّ الْعِبَادِ عَلَى اللهِ قُلْتُ اللهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ، قَالَ: فَإِنَّ حَقَّ اللهِ عَلَى الْعِبَادِ أَنْ يَعْبُدُوهُ وَلا يُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا، وَحَقَّ الْعِبَادِ عَلَى اللهِ أَنْ لَا يُعَذِّبَ مَنْ لا يُشْرِكُ بِهِ شَيْئًا فَقُلْتُ يا رَسُولَ اللهِ: أَفَلَا أُبَشِّرُ بِهِ النَّاسَ قَالَ: لا تُبَشِّرْهُمْ فَيَتَّكِلُوا.

أخرجه البخاري في: 56 كتاب الجهاد: 46 باب اسم الفرس والحمار؟

19. Муоз ибн Жабал розияллоҳу анҳунинг ҳадиси: «Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг Уфайр номли эшакларига у кишининг орқаларига мингашиб олган эдим. У киши: «Эй Муоз, Аллоҳнинг бандалари зиммасидаги ҳаққи ва бандаларнинг Аллоҳ зиммасидаги ҳақлари нима эканлигини биласанми?» – деб сўрадилар. «Аллоҳ ва Расули билувчироқ», дедим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Аллоҳнинг бандалари устидаги ҳаққи Унгагина ибодат қилиб, ҳеч нарсани ширк келтирмасликлари, бандаларнинг Аллоҳ зиммасидаги ҳақлари эса Унга бирон нарсани ширк келтирмаган кишини азобламаслигидир», деб айтдилар. Мен: «Эй Расулуллоҳ, буни одамларга хушхабар қилиб айтайми?» – дегандим, «Йўқ, хушхабар берма, шунга суяниб қолишмасин», дедилар».

Бухорий (2856), Муслим (30/51).

20 – حَدِيثُ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَمُعَاذٌ رَدِيفُهُ عَلَى الرَّحْلِ، قَالَ: يَا مُعَاذُ بْنَ جَبَلٍ قَالَ: لَبَّيْكَ يَا رَسُولَ اللهِ وَسَعْدَيْكَ، قَالَ: يَا مُعَاذُ قَالَ: لَبَّيْكَ يَا رَسُولَ اللهِ وَسَعْدَيْكَ ثَلَاثًا، قَالَ: مَا مِنْ أَحَدٍ يَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللهِ صِدْقًا مِنْ قَلْبِهِ إِلاَّ حَرَّمَهُ اللهُ عَلَى النَّارِ قَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ أَفَلَا أُخْبِرُ بِهِ النَّاسَ فَيَسْتَبْشِرُوا قَالَ: إِذًا يَتَّكِلُوا وَأَخْبَرَ بِهَا مُعَاذٌ عِنْدَ مَوْتِهِ تَأَثُّمًا.

أخرجه البخاري في: 3 كتاب العلم: 49 باب من خص بالعلم قومًا دون قوم كراهية أن لا يفهموا.

20. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳунинг ҳадиси: «Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам – Муоз розияллоҳу анҳу уловларига мингашиб кетяётганда – «Эй Муоз ибн Жабал», дедилар. (Муоз:) «Лаббай, эй Расулуллоҳ! Хизматингиздаман», деб жавоб берди». (Яна) «Эй Муоз», дедилар. (Муоз:) «Лаббай, эй Расулуллоҳ! Хизматингиздаман», деб уч марта айтди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Бирон киши Аллоҳдан ўзга ҳақ илоҳ йўқ ва албатта, Муҳаммад Аллоҳнинг элчисидир», деб чин қалбидан гувоҳлик берса, Аллоҳ уни дўзахга ҳаром қилади», деб айтдилар. (Муоз) «Эй Расулуллоҳ, одамларга бу ҳақда айтайми? Хурсанд бўлишарди», деб сўраганди, «Унда (бу ҳадисга) суяниб қолишади», дедилар. Муоз (илмни беркитиб) гуноҳкор бўлиб қолмаслик учун вафоти олдидан буни айтиб кетди».

Бухорий (128), Муслим (32/55).

(12) بَابُ شُعَبِ الْإِيمَانِ

21 – حَدِيثُ أَبِي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: الْإِيمَانُ بِضْعٌ وَسِتُّونَ شُعْبَةً وَالْحَيَاءُ شُعْبَةٌ مِنَ الْإِيمَانِ.

أخرجه البخاري في: 2 كتاب الإيمان: 3 باب أمور الإيمان.

12-боб. Иймоннинг шуъба(қисм)лари.

21. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳунинг ҳадиси: «Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Иймон олтмишдан ортиқ шуъбадан (қисмдан) иборат. Ҳаё иймоннинг бир қисмидир», дедилар».

Бухорий (9), Муслим (35/59). (Имом Муслим «Етмишдан ортиқ» деб ривоят қилган).

22 – حَدِيثُ ابْنِ عُمَرَ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مَرَّ عَلَى رَجُلٍ مِنَ الأَنْصَارِ وَهُوَ يَعِظُ أَخَاهُ فِي الْحَيَاءِ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: دَعْهُ فَإِنَّ الْحَيَاءَ مِنَ الْإِيمَانِ.

أخرجه البخاري في: 2 كتاب الإيمان: 16 باب الحياء من الإيمان.

22. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумонинг ҳадиси: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ансорлардан бир кишининг ёнидан ўтиб қолдилар: у биродарига ҳаёси сабабли (одамлардан ҳаққини ололмаётганини айтиб) насиҳат қилаётган (журъатлироқ бўлишга ундаётган) эди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Уни тинч қўй. Зеро, ҳаё иймондандир», дедилар».

Бухорий (24), Муслим (36/61).

23 – حَدِيثُ عِمَرَانَ بْنِ حُصَيْنٍ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: الْحَيَاءُ لَا يَأْتِي إِلاَّ بِخَيْرٍ.

أخرجه البخاري في: 78 كتاب الأدب: 77 باب الحياء.

23. Имрон ибн Ҳусойн розияллоҳу анҳумонинг ҳадиси: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Ҳаё фақат яхшилик олиб келади», деб айтдилар».

Бухорий (6117), Муслим (37/63).

(14)بَابُ بَيَانِ تَفَاضُلِ الْإِسْلَامِ وَأَيُّ أُمُورِهِ أَفْضَلُ

24 – حَدِيثُ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَمْرٍو أَنَّ رَجُلاً سَأَلَ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَيُّ الْإِسْلَامِ خَيْرٌ قَالَ: تُطْعِمُ الطَّعَامَ وَتَقْرَأُ السَّلَامَ عَلَى مَنْ عَرَفْتَ وَمَنْ لَمْ تَعْرِفْ.

أخرجه البخاري في: 2 كتاب الإيمان: 6 باب إطعام الطعام من الإسلام.

14-боб. Ислом(амаллари)нинг фазилатда ўзаро бир-биридан устун бўлиши. Ундаги ишларнинг қайси бири афзал?

24. Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳумонинг ҳадиси: «Бир киши Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламдан «Исломнинг қайси бири (қайси амали) яхши?» – деб сўради. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «(Муҳтожларга) таом беришинг, ўзинг таниган ва танимаган кишиларга салом беришинг», деб жавоб бердилар».

Бухорий (12), Муслим (39/66).

25 – حَدِيثُ أَبِي مُوسَى رضي الله عنه قَالَ: قَالُوا يَا رَسُولَ اللهِ أَيُّ الْإِسْلَامِ أَفْضَلُ قَالَ: مَنْ سَلِمَ الْمُسْلِمُونَ مِنْ لِسَانِهِ وَيَدِهِ.

أخرجه البخاري في: 2 كتاب الإيمان: 5 باب أي الإسلام أفضل.

25. Абу Мусо Ал-Ашъарий розияллоҳу анҳунинг ҳадиси: «(Одамлар) «Эй Расулуллоҳ, қайси Ислом (аҳли, мусулмонларнинг қайсиниси афзал», деб сўрашди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Мусулмонлар унинг тили ва қўлидан саломат бўлган мусулмон киши», дедилар».

Бухорий (11), Муслим (42/69).

(15) بَابُ بَيَانِ خِصَالٍ مَنِ اتَّصَفَ بِهِنَّ وَجَدَ حَلَاوَةَ الْإِيمَانِ

26 – حَدِيثُ أَنَسٍ عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: ثَلَاثٌ مَنْ كُنَّ فِيهِ وَجَدَ حَلَاوَةَ الْإِيمَانِ، أَنْ يَكُونَ اللهُ وَرَسُولُهُ أَحَبَّ إِلَيْهِ مِمَّا سِوَاهُمَا، وَأَنْ يُحِبَّ الْمَرْءَ لَا يُحِبُّهُ إِلاَّ للهِ، وَأَنْ يَكْرَهَ أَنْ يَعُودَ فِي الْكُفْرِ كَمَا يَكْرَهُ أَنْ يُقْذَفَ في النَّارِ.

أخرجه البخاري في: 2 كتاب الإيمان: 9 باب حلاوة الإيمان.

15-боб. Ким у билан сифатланса (кимда бўлса), иймоннинг ҳаловатини топадиган хислатлар баёни.

26. Анас розияллоҳу анҳунинг ҳадиси: «Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: «Уч нарса борки, кимда шулар бўлса, иймоннинг ҳаловатини топибди: Аллоҳ ва Расули унга булардан бошқа ҳаммадан суюкли бўлиши, бир кишини фақат Аллоҳ учун яхши кўриши, (иймон келтирганидан кейин) куфрга қайтишни худди оловга ташланишини ёмон кўргандек ёмон кўриши».

Бухорий (16), Муслим (43/70).

(16) بَابُ وُجُوبِ مَحَبَّةِ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَكْثَرَ مِنَ الْأَهْلِ وَالْوَلَدِ وَالْوَالِدِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِينَ

27 – حَدِيثُ أَنَسٍ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: لَا يُؤْمِنُ أَحَدُكُمْ حَتَّى أَكُونَ أَحَبَّ إِلَيْهِ مِنْ وَالِدِهِ وَوَلَدِهِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِينَ.

أخرجه البخاري في: 2 كتاب الإيمان: 8 باب حب الرسول صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ من الإيمان.

16-боб. Киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламни ўз оиласи, боласи, отаси ва барча одамлардан кўра кўпроқ яхши кўришининг вожиблиги

27. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳунинг ҳадиси: «Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Сизлардан биронтангиз мен унга отаси, боласи ва барча одамлардан кўра суюклироқ бўлмагунимча комил мўмин бўлмайди деб айтдилар».

Бухорий (15), Муслим (44/74).

(17) بَابُ الدَّلِيلِ عَلَى أَنَّ مِنْ خِصَالِ الْإِيمَانِ أَنْ يُحِبَّ لِأَخِيهِ مَا يُحِبُّ لِنَفْسِهِ مِنَ الْخَيْرِ

28 – حَدِيثُ أَنَسٍ عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: لَا يُؤْمِنُ أَحَدُكُمْ حَتَّى يُحِبَّ لِأَخِيهِ مَا يُحِبُّ لِنَفْسِهِ.

أخرجه البخاري في: 2 كتاب الإيمان: 7 باب من الإيمان أن يحب لأخيه ما يحب لنفسه.

17-боб. Киши ўзига яхши кўрган нарсани биродари учун ҳам яхши кўриши иймон хислатларидан эканига далил

28. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳунинг ҳадиси: «Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Сизлардан биронтангиз ўзи яхши кўрган нарсани биродарига раво кўрмагунича комил мўмин бўлмайди», дедилар».

Бухорий (13), Муслим (45/75).

(19) بَابُ الْحَثِّ عَلَى إِكْرَامِ الْجَارِ وَالضَّيْفِ وَقَوْلِ الْخَيْرِ أَوْ لُزُومِ الصَّمْتِ وَكَوْنُ ذَلِكَ كُلُّهُ مِنَ الْإِيمَانِ

29 – حَدِيثُ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: مَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاللهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ فَلَا يُؤْذِ جَارَهُ، وَمَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاللهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ فَلْيُكْرِمْ ضَيْفَهُ، وَمَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاللهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ فَلْيَقُلْ خَيْرًا أَوْ لِيَصْمُتْ.

أخرجه البخاري في: 78 كتاب الأدب: 31 باب من كان يؤمن بالله واليوم الآخر فلا يؤذ جاره.

19-боб. Қўшни ва меҳмоннинг ҳурматини жойига қўйишга, гапирса яхши сўз айтиш ёки сукут сақлаш лозимлигига ундаш ва бу ишларнинг барчаси иймондан экани

29. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳунинг ҳадиси: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Ким Аллоҳга ва охират кунига иймон келтирган бўлса, қўшнисига озор бермасин. Ким Аллоҳга ва охират кунига иймон келтирган бўлса, меҳмонининг ҳурматини жойига қўйсин. Ким Аллоҳга ва охират кунига иймон келтирган бўлса, яхши сўзни гапирсин ёки жим турсин», дедилар».

Бухорий (6018), Муслим (47/79).

30 – حَدِيثُ أَبِي شُرَيْحٍ الْعَدَوِيِّ قَالَ: سَمِعَتْ أُذُنَايَ وَأَبْصَرَتْ عَيْنَايَ حِينَ تَكَلَّمَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، فَقَالَ: مَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاللهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ فَلْيُكْرِمْ جَارَهُ، وَمَنْ كانَ يُؤْمِنُ بِاللهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ فَلْيُكْرِمْ ضَيْفَهُ جَائِزَتَهُ، قَالَ: وَمَا جَائِزَتُهُ يَا رَسُولَ اللهِ قَالَ: يَوْمٌ وَلَيْلَةٌ، وَالضِّيَافَةُ َثَلَاثَةُ أَيَّامٍ فَمَا كَانَ وَرَاءَ ذَلِكَ فَهُوَ صَدَقَةٌ عَلَيْهِ، وَمَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاللهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ فَلْيَقُلْ خَيْرًا أَوْ لِيَصْمُتْ.

أخرجه البخاري في: 78 كتاب الأدب: 31 باب من كان يؤمن بالله واليوم الآخر فلا يؤذ جاره.

30. Абу Шурайҳ Ал-Адавий розияллоҳу анҳунинг ҳадиси: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай деяётганларини икки қулоғим эшитиб, икки кўзим кўрган: «Ким Аллоҳга ва охират кунига иймон келтирган бўлса, қўшнисининг ҳурматини жойига қўйсин. Ким Аллоҳга ва охират кунига иймон келтирган бўлса, меҳмонига мукофоти билан ҳурмат кўрсатсин. Саҳобалар: «Эй Расулуллоҳ, унинг мукофоти нима?» деб сўрашди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Бир кун ва тун. Меҳмондорчилик уч кун – бундан ошиғи унга (меҳмонга) садақадир. Ким Аллоҳга ва охират кунига иймон келтирган бўлса, яхши сўзни гапирсин ёки жим турсин», дедилар».

Бухорий (6019), Муслим (48/81).

(21) بَابُ تَفَاضُلِ أَهْلِ الْإِيمَانِ فِيهِ وَرُجْحَانُ أَهْلِ الْيَمَنِ فِيهِ

31 – حَدِيثُ عُقْبَةَ بْنِ عَمْرٍو أَبِي مَسْعُودٍ قَالَ: أَشَارَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بِيَدِهِ نَحْوَ الْيَمَنِ فَقَالَ: الْإِيمَانُ يَمَانٍ هَهُنَا، أَلَا إِنَّ الْقَسْوَةَ وَغِلَظَ الْقُلُوبِ فِي الْفَدَّادِينَ عِنْدَ أُصُولِ أَذْنَابِ الْإِبِلِ حَيْثُ يَطْلُعُ قَرْنَا الشَّيْطَانِ فيِ رَبِيعَةَ وَمُضَرَ.

أخرجه البخاري في: 59 كتاب بدء الخلق: 15 باب خير مال المسلم غنم يتبع بها شعف الجبال.

21-боб. Иймон аҳлининг унда (иймонда) бир-биридан фарқли даражада бўлиши ва иймон масаласида Яман аҳли устун эканлиги

31. Абу Масъуд Уқба ибн Амр розияллоҳу анҳунинг ҳадиси: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам қўллари билан Яман томонга ишора қилиб, «Иймон ана у томонда, яманийдир (Яманга тегишлидир). Огоҳ бўлинглар, қўполлик ва қалби қаттиқлик шайтоннинг икки шохи чиқадиган Робийа ва Музар қабилаларидан бўлган, туяларнинг кетидан (ҳайдаб) бақириб юрувчилардадир», дедилар».

Бухорий (3302), Муслим (51/86).

32 – حَدِيثُ أَبِي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: أَتَاكُمْ أَهْلُ الْيَمَنِ، أَضْعَفُ قُلُوبًا، وَأَرَقُّ أَفْئِدَةً، الْفِقْهُ يَمَانٍ وَالْحِكْمَةُ يَمَانِيَةٌ.

أخرجه البخاري في: 64 كتاب المغازي: 74 باب قدوم الأشعريين وأهل اليمن.

32. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳунинг ҳадиси: «Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Сизларнинг олдингизга Яман аҳли келди. Уларнинг қалблари заиф (Исломга мойил), кўнгиллари юмшоқдир. Фиқҳ (динни тушуниш) яманий, ҳикмат яманийдир (фиқҳ ва ҳикмат Яманга тегишлидир)», дедилар».

Бухорий (4390), Муслим (52/89).

33 – حَدِيثُ أَبِي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: رَأْسُ الْكُفْرِ نَحْوَ الْمَشْرِقِ، وَالْفَخْرُ وَالْخُيَلَاءُ فِي أَهْلِ الْخَيْلِ وَالْإِبِلِ وَالْفَدَّادِينَ أَهْلِ الْوَبَرِ، وَالسَّكِينَةُ فِي أَهْلِ الْغَنَمِ.

أخرجه البخاري في: 59 كتاب بدء الخلق: 15 باب خير مال المسلم غنم يتبع بها شعف الجبال.

33. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳунинг ҳадиси: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Куфрнинг боши машриқ (кунчиқар) томонда. Фахрланиш ва кеккайиш от ва туя боқувчиларда ҳамда чўлларда туяларнинг кетидан бақириб юрувчиларда, сакинат-хотиржамлик эса қўйбоқарлардадир», деб айтдилар».

Бухорий (3301), Муслим (52/90).

34 – حَدِيثُ أَبي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: الْفَخْرُ وَالْخُيَلَاءُ فِي الْفَدَّادِينَ أَهْلِ الْوَبَرِ، وَالسَّكِينَةُ فِي أَهْلِ الْغَنَمِ، وَالْإِيمَانُ يَمَانٍ، وَالْحِكْمَةُ يَمَانِيَةٌ.

أخرجه البخاري في: 61 كتاب المناقب: 1 باب قول الله تعالى: (يأيها الناس إنا خلقناكم من ذكر وأنثى وجعلناكم شعوباً وقبائل لتعارفوا).

34. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳунинг ҳадиси: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг шундай деяётганларини эшитдим: «Фахрланиш ва кеккайиш чўлларда (туяларнинг кетидан) бақириб юрувчиларда, сакинат-хотиржамлик эса қўйбоқарлардадир. Иймон яманийдир, ҳикмат яманийдир (иймон ва ҳикмат Яманга тегишлидир)».

Бухорий (3499), Муслим (52/93).

---

“Нисо” сураси, 171-оятга ишора:

إِنَّمَا الْمَسِيحُ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ رَسُولُ اللَّـهِ وَكَلِمَتُهُ أَلْقَاهَا إِلَىٰ مَرْيَمَ وَرُوحٌ مِّنْهُ

“Албатта, Масиҳ Ийсо бин Марям фақат Аллоҳнинг пайғамбари ва Унинг Марямга етказган сўзи ҳамда унинг томонидан бўлган руҳ (соҳибидир), холос”. (Маънолар таржимаси муаллифи: Шайх Алоуддин Мансур).

Бир қарашда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Аллоҳ таолонинг қуйидаги буйруғини бажармагандек кўринадилар:

يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللّهَ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ

“Эй пайғамбар, сизга Парвардигорингиз томонидан нозил қилинган нарсани етказинг! Агар (бу фармонга амал) қилмасангиз, Унинг элчилигини (бандаларига) етказмаган бўлурсиз, Аллоҳ Сизни одамларнинг зараридан сақлагай. Албатта Аллоҳ кофир қавмни ҳидоят қилмас”. (Моида: 67).

Уламолар ушбу оят ва юқоридаги ҳадис ўзаро бир-бирига зид эмаслигини бир неча йўллар билан зикр қилишган:

1. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бу ишни – Аллоҳнинг якка Ўзига ибодат қилиб, ширк келтирмай ўтган кишини Аллоҳ азобламаслигини – бекитмасдан Муоз ибн Жабал розияллоҳу анҳуга хабар бердилар. Лекин баъзи кишилар ҳадисда кўзда тутилган маъно ва шариатдаги барча далилларни жамлаб, тўлиқ англаб етмаслиги, бунинг оқибатида амалларни тарк этиши ёки буйруқларга нисбатан беписандлик қилиши эҳтимоли туфайли бу хушхабарни одамлар ўртасида тарқатишдан қайтардилар. Чунки, бу ҳолат очиқ зарар. Ҳадисни эшитмай қолиш билан эса биронта фарз амал зое бўлмайди, динда фасод юзага чиқмайди. Шак йўқки, айнан шундай – дангаса ва шариат буйруқларидан бўйин товлашга ҳаракат қиладиган – кишилар ушбу ҳадисни эшитмай қолгани сабабли Ислом амалларида жидду-жаҳд қилишлари ҳадисни эшитиб, сусткашлик қилишларидан афзалдир.

Мулло Алий Қори айтади: “Имом Бухорий бу ҳадисни одамлар тўғри тушунмаслиги эҳтимоли туфайли олим киши илмни баъзиларга ўргатиб, бошқаларга ўргатмаслик жоиз эканлигига ҳужжат қилиб келтирган. Дангаса ва ҳар нарсани ўзига ҳалол сановчи кишилар бу ва шу маънодаги бошқа ҳадисларни дин буйруқларини тарк қилиш, ҳукмларни ўзидан соқит қилиш учун восита қилиб олишади. Бу эса уларнинг аввало охирати, кейин эса дунёси ҳам хароб бўлишига олиб келади”. “Мирқотул-мафатиҳ шарҳи мишкотил-масобиҳ”, 1-жилд, 98-бет.

2. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ушбу ҳадисни бекитишга берган буйруқлари уни мутлақ, абадий бекитишни англатмаган. Балки бу муайян вақтга хос бўлган ва узоқ давом этмаган. Бунинг далили: Муоз розияллоҳу анҳу вафотларидан олдин ҳадисни бошқаларга етказиб кетдилар. Юқоридаги ҳадиснинг бошқа бир лафз билан ривоят қилинган матни охирида ровийнинг қуйидаги сўзи бор: “Муоз гуноҳкор бўлиб қолишдан қўрқиб, бу ҳақида вафоти олдидан хабар берди”. Бухорий (128), Муслим (32/55).

Абул Ҳасан Убайдуллоҳ Ал-Муборакфурий айтади: “Яъни, илмни бекитишдек гуноҳга тушиб қолмаслик, ундан четланиш учун шундай қилди”. “Миръотул-мафатиҳ шарҳи мишкотил- масобиҳ”. 1-жилд, 93-бет.

Демак, очиқ кўриниб турибдики, Муоз розияллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг сўзларидан ҳадисни тарқатмаслик ва уни бошқаларга етказмасликка қўйилган мутлақ тақиқ деб тушунмаган. Аксинча, бу муайян ҳолат, вақт ёки шахсга боғлиқ деб тушунган; вафотидан олдин бу ҳолат йўқолгани, шариат тўлиқ қарор топгани, одамлар динларида мустаҳкам бўлгани, учун ҳадисни етказиб қўйган.

“Муоз розияллоҳу анҳу бундан қайтарилган бўлса ҳам ҳадисни ривоят қилди. Чунки, у киши ҳадисни бошқаларга етказиш-етказмаслик масаласи замон ва ҳолатлар ўзгаришига боғлиқ эканини билар эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам даврларида одамлар эндигина Исломга кирган, дин буйруқларига ҳали тўла кўникмаган эди. Вақт ўтиб, улар динларида мустаҳкам турадиган бўлишгач, Муоз розияллоҳу анҳу бу ҳадисни айтиб берди”. “Мирқотул-мафатиҳ шарҳи мишкотил-масобиҳ”, 1-жилд, 98-бет.

3. Бу ҳадис билан хушхабар беришдан қайтариш барча инсонларга тааллуқли бўлмаслиги, балки унга суяниб қолиб, Ислом буйруқларини тарк этиб юборадиган кишиларгагина тегишли бўлиши мумкин. Шунинг учун Муоз розияллоҳу анҳу ҳадисни вафотидан олдин ўзи ишонадиган, унга асосланиб бошқа амалларни тарк қилиб юбормайдиган кишиларга айтиб кетди. Ўз вақтида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳам шундай қилган эдилар.

“Биз “Муоз розияллоҳу анҳу илмни бекитиш билан гуноҳкор бўлиб қолишдан қўрққани учун ҳадисни айтиб берди”, деган гапни қабул қилдик. Айни пайтда “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бу ҳадис билан хушхабар беришдан қайтарган эдилар. Нега бу қайтариққа амал қилмагани учун гуноҳкор бўлиб қолишдан қўрқмади?” – деган савол туғилади. Жавоб шуки: “Ҳадисни етказишдан қайтариқ унга суяниб қолмаслик сабабидан эди. Муоз розияллоҳу анҳу уни ўзи ишонадиган, ҳадисни ҳужжат қилиб, дин буйруқларини зоеъ қилиб юбормайдиган кишига айтди. Қачон сабаб йўқолса, унинг натижаси ҳам йўқолади (яъни, ҳадисни айтиш мумкин бўлади)”. “Миръотул-мафатиҳ шарҳи мишкотил- масобиҳ”. 1-жилд, 93-бет.

Ҳадисда بِضْعٌ сўзи келган бўлиб, бу арабларда “учтадан тўққизтагача” бўлган миқдорни билдиради. Яъни, бу ерда «олтмиш учтадан олтмиш тўққизтагача» маъносида.

Ибн Ҳажар Асқалоний ҳадисдаги шу лафзни айни шундай – «Ислом аҳли, мусулмонлар» деб шарҳлаган. «Фатҳул-Борий». Иймон китоби. «Қайси Ислом афзал?» боби. 11-ҳадис.

Ибн Ҳажар Асқалоний роҳимаҳуллоҳ “Меҳмоннинг мукофоти бир кун ва бир тун” жумласи шарҳида уламоларнинг бир қатор гапларини келтириб, “Меҳмон сафарга чиқиб кетишидан олдин унга бир кеча-кундузга етадиган озуқа беради. Бу билан меҳмон кейинги манзилгача етиб олади”, деган гапни қўллаб-қувватлаган. “Фатҳул-Борий”, Одоб китоби, “Меҳмоннинг ҳурматини жойига қўйиш ва унга ўзи хизмат қилиш” боби. 6135-ҳадис шарҳи.

“Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг “Иймон яманийдир (Яманга тегишлидир)”, деб айтганлари Яман аҳлига нисбатан мақтов бўлиб, улар бошқа қавмлар каби саркашлик қилмай Мадинага келиб, Исломни қабул қилишга шошилган эдилар”. Ибн Ҳажар Асқалоний. “Фатҳул-Борий”, 3302-ҳадис шарҳи.

Аслида эса Мадинадаги саҳобалар – муҳожир ва ансорлар Яман аҳлидан иймонга келганларидан афзалдир. Фақат бу ерда яманликларнинг қалби юмшоқлиги, ҳақни қабул қилишга мойиллиги мақталган.

Ҳадисда “бақириб юрувчилар” деб таржима қилинган жумла арабчада “фаддодийн” шаклида келган. Бу ҳақида Ҳофиз Ибн Ҳажар роҳимаҳуллоҳ айтадилар:

“Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг الْفَدَّادِينَ – “фаддодийн” деганлари ҳақида Абу Убайд: “Бу “фаддон” сўзининг кўплик шакли бўлиб, ер ҳайдайдиган сигир назарда тутилган”, деб шарҳлаган. Хаттобий эса: “Фаддон” – ер ҳайдаш асбоби”, деган.

Абу Убайднинг гапига кўра “фаддодийн” “фаддон” сўзининг кўплиги бўлиб, туяси, оти, сигири ортидан баланд овозда бақириб юрадиган кишини билдиради. “Фадийд” эса баланд овоз демакдир.

Абу Убайда Маъмар ибн Мусанно: “Фаддодийн – икки юзтадан мингтагача туяси бўлган кишиларнинг номи”, деб айтган.

Айни шарҳни ҳадиснинг давоми ҳам қўллаб-қувватлайди: “عِنْد أُصُول أَذْنَاب الْإِبِل – “… туяларнинг кетидан (ҳайдаб) юрувчи…”.

Абул Аббос: “Фаддодийн – қўйбоқар ва туябоқарлардир”, деган.

Хаттобий айтади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бу касб эгаларини (қўпол ва қалби қаттиқ деб) тилган олганларининг сабаби уларнинг юмушлари дин ишларидан чалғитиб қўяди. Бу эса қалб қотишига олиб келади”.

“Робийъа ва Музар қабилаларида” деганлари “Шу қабилалардан бўлган туябоқарлар орасида”, деганидир”. Иқтибос тугади. “Умдатул қорий”, 15/192; “Шарҳуз-Зарқоний ‘алал-Муватто”, 4/594.

Бунинг маъноси шуки, ҳадисда ёмонланган кишилар Робийъа ва Музар қабиласидан бўлган айни касб эгаларидир. Бу ерда бутун бошли икки қабила назарда тутилмаган. Ҳофиз Ибн Ҳажар роҳимаҳуллоҳ айтадилар: “Аксар арабларнинг насаби мана шу икки аслга – Робийъа ва Музарга қайтади. Улар машриқ аҳлининг энг ҳурматлилари эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам мансуб бўлган Қурайш қабиласи ҳам Музарнинг бир шоҳобчаси саналади”. “Фатҳул-Борий”, 6/531.

“Шайтоннинг икки шохи чиқадиган Робийъа ва Музар қабилаларида” жумласини Имом Нававий шундай шарҳлаган: “Шайтоннинг икки шохи бошининг икки ён томонида бўлиб, баъзилар “Бу икки шохи билан одамларни залолатга кетказиш учун ҳаракат қилади”, дейишган. Яна “Бу кофиирлардан бўлган шайтоннинг икки жамоаси” деган гап ҳам айтилган. Ҳадисда айни жумланинг қўлланиши машриқ (кунчиқар) томондан шайтоннинг залолати ва куфр келишига ишорадир. Бошқа бир ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Куфрнинг боши машриқ томонда”, деб айтганлар. (Бухорий, 3301; Муслим, 52/91). “Шарҳу саҳийҳи Муслим”, Иймон китоби, “Иймон аҳлининг унда (иймонда) бир-биридан фарқли даражада бўлиши. Иймон масаласида Яман аҳли устун эканлиги” боби. 51/86-ҳадис шарҳи.

Ҳофиз Ибн Ҳажар Асқалоний шарҳи: “Куфрнинг боши машриқ томонда” – бунда мажусийларнинг куфри қаттиқлигига ишора бор. Чунки ўша пайтдаги форс давлати ва унга бўйсунган араблар (Ироқ араблари) Мадинага нисбатан шарқ томонда бўлиб, улар қўпол, такаббур ва золимлиги билан танилган эди. Ҳатто Форс шоҳи кибри туфайли Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг мактубларини парчалаб, йиртиб ташлаганди. Кейинчалик мусулмонлар устига фитналар ҳам шарқ томондан келди.

“Фахрланиш ва кеккайиш” – кибрланиш ва бошқаларни таҳқирлаш.

“Сакинат-хотиржамлик эса қўйбоқарларда” – Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айнан қўйбоқарларни шундай сифатлаганларининг сабаби кўп ҳолларда уларнинг бойлиги туябоқарларникидан камроқ бўлади. Бойлик эса фахрланиш ва кеккайишга олиб келади. Яна “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бу гаплари билан Яман аҳлини назарда тутганлар. Чунки, уларнинг асосий чорвачилиги – (олдинги ҳадисда тилга олинган) туябоқарлиги билан маълум бўлган Робийа ва Музар қабилаларидан фарқ қилган ҳолда – қўй боқиш эди”, деган гап ҳам бор.

Ибн Можа Умму Ҳониъ розияллоҳу анҳодан ривоят қилган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам унга: “Қўй боққин, чунки унда барака бор”, деб айтганлар”. (Ибн Можа, 2304. Саҳиҳ ҳадис). “Фатҳул-Борий”, Оламнинг яралиши китоби, “Мусулмоннинг энг яхши моли тоғ ёнбағирларида боқадиган қўйларидир” боби, 3301-ҳадис шарҳи. Ҳадисдаги жумлаларнинг шарҳи олдинги ҳадисларда ўтди.

Қисқача хулоса:

Туя боқувчи кишилар кўп ҳолларда бойиб кетгани туфайли кибр ва кеккайишга берилади. Қўйбоқарларда эса бунинг акси – бойлиги камлиги учун хотиржам, сокин бўлишади. Айни пайтда, қўй боқишда барака бор.

Баъзи олимлар “Айни сифат Яман аҳлига кўпроқ тегишли. Чунки улар бошқа араб қабилаларидан фарқли ўлароқ асосан қўй боқишар эди”, дейишган.

Ҳадиснинг давомида яна Яман аҳли иймон ва ҳикмат жиҳатидан устун эканлиги айтилган.

Ибн Ҳажар Асқалоний роҳимаҳуллоҳ бу жумлани (“Иймон яманийдир, ҳикмат яманийдир”) шарҳлаб: “Бу ўша даврдаги Яман аҳлининг мақтови. Ҳамма замонлар ва маконларга мос тушавермайди. Қолаверса, Яман аҳли иймон ва ҳикмат уларга тегишлилиги билан мақталгани уларнинг Мадинадаги муҳожир ва ансорлардан устунлигини англатмайди. Аксинча, бу ўз ўрнида айтилган гап. Чунки, яманликлар иймон келтиришга шошилган эдилар”, деган.

Демак, ушбу бобдаги ҳадислар асосан Яман аҳлининг ижобий сифатлари, уларнинг бошқа араблардан иймон келтириш масаласида (ўша даврда) устун бўлганлари ҳақидадир.