Феъл: Маълум феъли мозий, мажҳул феъли мозий

Феъл – иш-ҳаракатни, унинг қилинган замонини ва фоилини (қилувчи шахсни) англатган калимадир. Иш-ҳаракатнинг бажарувчиси аниқ бўлиш-бўлмаслиги эътибори билан феъл иккига – маълум ва мажҳулга бўлинади. Маълум феълнинг фоили муфрад, тасния, жамъ шаклида келиши, шунингдек мутакаллим, мухотаб ва ғоиб бўлиши, музаккар ва муаннас жинсида бўлиши мумкин.

Муфрад – бирлик, тасния – иккилик, жамъ – кўплик шаклларидир. Мутакаллим – сўзловчи (1-шахс – мен, биз), мухотаб – тингловчи (2-шахс – сен, сиз), ғоиб – ўзга (3-шахс – у, улар)ни англатади. Музаккар – эркак жинси, муаннас – аёл жинсидир.

Маълум феъли мозий

Ish-harakatning so’z aytilgan vaqtdan ilgarigi badargilganini anglatgan kalima  fe’li moziy  – o’tgan vaqt fe’lli deb ataladi. Ma’lum félili moziy ish-harakatni bajaruvchi shaxslarga qarab 14 rasmda – 6 g’oyib, 6 muxobat va 2 mutakallim siyasida tanishtirildi.

6 ғоибнинг 3 таси музаккар, 3 таси муаннасдир:

ضَرَبَ – урди бир эр ўтган замонда, муфрад, музаккар, ғоиб, маълум феъли мозий.

ضَرَبَا – урди икки эр ўтган замонда, тасния, музаккар, ғоиб, маълум феъли мозий.

ضَرَبُوا – урдилар кўп эрлар ўтган замонда, жамъ, музаккар, ғоиб, маълум феъли мозий.

ضَرَبَتْ – урди бир аёл ўтган замонда, муфрад, муаннас, ғоиб, маълум феъли мозий.

ضَرَبَتَا – урди икки аёл ўтган замонда, тасния, муаннас, ғоиб, маълум феъли мозий.

ضَرَبْنَ – урдилар кўп аёллар ўтган замонда, жамъ, муаннас, ғоиб, маълум феъли мозий.

6 мухотабнинг 3 таси музаккар, 3 таси муаннасдир:

ضَرَبْتَ – урдинг бир эр ўтган замонда, муфрад, музаккар, мухотаб, маълум феъли мозий.

ضَرَبْتُمَا – урдингиз икки эр ўтган замонда, тасния, музаккар, мухотаб, маълум феъли мозий.

ضَرَبْتُمْ – урдингиз кўп эрлар ўтган замонда, жамъ, музаккар, мухотаб, маълум феъли мозий.

ضَرَبْتِ – урдинг бир аёл ўтган замонда, муфрад, муаннас, мухотаб, маълум феъли мозий.

ضَرَبْتُمَا – урдингиз икки аёл ўтган замонда, тасния, муаннас, мухотаб, маълум феъли мозий.

ضَرَبْتُنَّ – урдингиз кўп аёллар ўтган замонда, жамъ, муаннас, мухотаб, маълум феъли мозий.

Мутакаллим 2 сийғада – муфрад ва маъал ғойр (ўзга билан бирга):

ضَرَبْتُ – урдим мен бир эр ё аёл ўтган замонда, муфрад, мутакаллим, маълум феъли мозий.

ضَرَبْنَا – урдик биз кўп эр ё аёллар ўтган замонда, мутакаллим маъалғойр, маълум феъли мозий.

Мажҳул феъл мозий

Қилувчиси зикр қилинмайдиган феъллар мажҳул феъллар деб аталади. Мозий феълидан мажҳуллик нисбати ясаш учун охиргидан олдинги ҳарфи касрали қилинади, ундан олдинги барча ҳаракатли ҳарфлар заммали қилинади: ضَرَبَ → ضَرِبَ → ضُرِبَ каби.

Мажҳул феъли мозий ҳам маълум феъли мозий каби 14 суратда – 6 ғоиб, 6 мухотаб ва 2 мутакаллим сийғасида тусланади.

6 ғоибнинг 3 таси музаккар, 3 таси муаннасдир:

ضُرِبَ – урилди бир эр ўтган замонда, муфрад, музаккар, ғоиб, мажҳул феъли мозий.

ضُرِبَا – урилди икки эр ўтган замонда, тасния, музаккар, ғоиб, мажҳул феъли мозий.

ضُرِبُوا – урилди кўп эрлар ўтган замонда, жамъ, музаккар, ғоиб, мажҳул феъли мозий.

ضُرِبَتْ – урилди бир аёл ўтган замонда, муфрад, муаннас, ғоиб, мажҳул феъли мозий.

ضُرِبَتَا – урилди икки аёл ўтган замонда, тасния, муаннас, ғоиб, мажҳул феъли мозий.

ضُرِبْنَ – урилди кўп аёллар ўтган замонда, жамъ, муаннас, ғоиб, мажҳул феъли мозий.

6 мухотабнинг 3 таси музаккар, 3 таси муаннасдир:

ضُرِبْتَ – урилдинг бир эр ўтган замонда, муфрад, музаккар, мухотаб, мажҳул феъли мозий.

ضُرِبْتُمَا – урилдингиз икки эр ўтган замонда, тасния, музаккар, мухотаб, мажҳул феъли мозий.

ضُرِبْتُمْ – урилдингиз кўп эрлар ўтган замонда, жамъ, музаккар, мухотаб, мажҳул феъли мозий.

ضُرِبْتِ – урилдинг бир аёл ўтган замонда, муфрад, муаннас, мухотаб, мажҳул феъли мозий.

ضُرِبْتُمَا – урилдингиз икки аёл ўтган замонда, тасния, муаннас, мухотаб, мажҳул феъли мозий.

ضُرِبْتُنَّ – урилдингиз кўп аёллар ўтган замонда, жамъ, муаннас, мухотаб, мажҳул феъли мозий.

Мутакаллим 2 сийғада – муфрад ва маъал ғойр (ўзга билан бирга):

ضُرِبْتُ – урилдим мен бир эр ё аёл ўтган замонда, муфрад, мутакаллим, мажҳул феъли мозий.

ضربنا  –  урилдик кўп эр ё аёллар ўтган замонда, мутакаллим маъалғойр, мажҳул феъли мозий.