Иштиқоқ, жомид ва масдар исмлар

Bir kalimadan assli ma’noda unga yoqin katta hilma-hil so’zlarni yasashga  ishqiyoq  qiladi. Масалан: كتابة дан كاتب  ,  مكتوب  ,  كتب  ,  مكتب каби сўзларни ясаш мумкин.

Ундан бирор калима иштиқоқ қилинмайдиган исмга жомид исм дейилади. رَجُلٌ ва فَرَسٌ каби.

Масдар иш-ҳаракат маъносини англатган исмдир. Ўзбек тилида иш-ҳаракат номлари «моқ» ёки «иш» қўшимчалари биан тугалланади: ёзмоқ, ўтириш каби.

Ясама сўзлар асосан масдардан иштиқоқ қилинади. Араб тилида ҳар бир масдардан асосан қуйидаги сийға (шакл)лар иштиқоқ қилинади:

Феъли мозий – ўтган замон феъли.

Феъли музореъ – ҳозирги-келаси замон феъли.

Исми фоил – иш-ҳаракатни бажарувчи шахс ёки нарса.

Исми мафъул – иш-ҳаракат унинг устига тушган шахс ёки нарса.

Феъли жаҳд – ўтган замон бўлишсиз феъли.

Феъли нафий – ҳозирги-келаси замон бўлишсиз феъли.

Феъли амр – буйруқ феъли. (амр ҳозир – тингловчига, амр ғоиб – ўзгага буйруқ)

Феъли наҳий – таъқиқлаш феъли.

Исми замон – иш-ҳаракатнинг бажарилиш вақти.

Исми макон – иш-ҳаракатнинг бажарилиш ўрни.

Исми олат – иш-ҳаракат у билан бажариладиган асбоб.

Исми тафзил – қиёсий (орттирма) сифат.

ضَرْبٌ – «урмоқ» масдаридан иштиқоқ қилинган сийғалар:

ضَرَبَ – феъли мозий, маъноси – урди бир эркак.

يَضْرِبُ – феъли музореъ, маъноси – уради (уряпти) бир эркак.

ضارِبٌ – исми фоил, маъноси – урувчи бир эркак.

مَضْرُوبٌ – исми мафъул, маъноси – урилувчи бир эркак.

لَمْ يَضْرِبْ – феъли жаҳд, маъноси – урмади бир эркак.

لا يَضْرِبُ – феъли нафий, маъноси – урмайди (урмаяпти) бир эркак.

اِضْرِبْ – амри ҳозир (ломсиз), маъноси – ургин сен бир эркак.

لِيَضْرِبْ – амри ғоиб (ломли), маъноси – урсин бир эркак.

لا تَضْرِبْ – феъли наҳий, маъноси – урмагин сен бир эркак.

مَضْرِبٌ – исми замон ва макон, маъноси – урадиган вақт ва жой.

مِضْرابٌ – исми олат, маъноси – урадиган асбоб.

ضْضْrababu – ismi tafzil, ma’nosi – uruvchiroq bir erkakak.