Пайғамбаримиз (сав) намозларининг сифати (8)

Икки сажда ўртасидаги зикрлар

Ушбу ўтиришларида қуйидаги зикрларни айтар эдилар:

«رَبِّ اغْفِرْ لِي، رَبِّ اغْفِرْ لِي»

1- «Парвардигоро, мени мағфират қилгин. Парвардигоро, мени мағфират қилгин.»

«اَللَّهُمَّ اغْفِرْ لِي، وَارْحَمْنِي، وَاهْدِنِي، وَاجْبُرْنِي، وَعَافِنِي وَارْزُقْنِي، وَارْفَعْنِي»

2- «Парвардигоро, мени мағфират қилгин. Менга раҳм этгин. Мени ҳидоят қилгин, ўнглагин ва офият (соғлик) ато этгин. Менга ризқ бергин ва мени юксалтиргин.»

Буларни тунги намозларида айтар эдилар.

Сўнг такбир айтар ва иккинчи саждага борар эдилар. Намозини нуқсонли қилган кишини ҳам шунга буюрганлар ва икки сажда ўртасида хотиржам туришга буюрганларидан сўнг: «Кейин «Аллоҳу акбар» дейсан, сўнг сажда қиласан …сўнг шуни ҳар бир намозингда қиласан» деганлар.

Баъзан ушбу такбир билан бирга қўлларини кўтарар эдилар.

Ушбу саждаларини ҳам худди биринчи саждаларидек қилар, сўнг такбир айтиб бошларини кўтарар эдилар.

Баъзан қўлларини ҳам кўтарар эдилар.

Сўнг чап оёқлари устига ўтирар, ҳатто ҳар бир суяк-аъзо ўз ўрнига қайтар эди.

Сўнг икки қўлларига суяниб, иккинчи ракъатга туриб кетар эдилар.

Намозлари ичида туриб кетаётганда хамир қоргандек икки қўлларига суянар эдилар.

Иккинчи ракъатга турсалар, «Алҳамду лиллаҳ» билан бошлар ва сукут қилиб турмасдилар.

Ушбу ракъатда ҳам биринчи ракъатда қилганларидек қилар, бироқ буни аввалгидан кўра қисқароқ қилар эдилар.

Ҳар бир ракъатда «фотиҳа» ўқиш лозимлиги

Намозини нуқсонли қилган кишига биринчи ракъатда «Фотиҳа» сурасини ўқишни буюргач:

«ثُمَّ افْعَلْ ذَلِكَ فِي صَلاتِكَ كُلِّهَا» (وفي رواية: فِي كُلِّ رَكْعَةٍ) (أبو داود وأحمد)

«Сўнг ҳар бир ракъатда шундай қилгин» деганлар.

وقال: «فِي كُلِّ رَكْعَةٍ قِرَاءَةٌ» (ابن ماجة وابن حبان في صحيحه)

Яна айтганлар: «Ҳар бир ракъатда қироат (қилиш лозим.)»

Биринчи ташаҳҳуд

Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам иккинчи ракъатдан сўнг ташаҳҳудга ўтирар эдилар. Бамдодга ўхшаган икки ракъатли намозда худди икки сажда ўртасида ўтирганларидек «чап оёқларини тўшаб, устига ўтирар эдилар.»

Уч ва тўрт ракъатли намозларнинг «биринчи ташаҳҳудида ҳам шундай ўтирар эдилар».

Намозини нуқсонли қилган кишини ҳам шунга буюриб, айтганлар:

«فَإِذَا جَلَسْتَ فِي وَسَطِ الصَّلاةِ فَاطْمَئِنَّ وَافْتَرِشْ فَخِذَكَ الْيُسْرَى ثُمَّ تَشَهَّدْ» (أبو داود والبيهقي بسند جيد)

«Намоз ўртасида ўтирсанг хотиржам бўл-шошилма ва чап сонинг устига ўтир, сўнг ташаҳҳуд ўқи.»

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтадилар: «Мени халилим (Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам намозимда) итнинг чўккаллаб ўтиришидек чўккаллаб ўтиришдан қайтардилар.»

Бошқа бир ҳадисда: «Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам «уқбатуш-шайтон» (шайтонтовон – яъни болдир ва сонларни тиклаган ҳолда қўлларни ерга тираб ўтириш)дан қайтарар эдилар.»

Ташаҳҳудда ўтирсалар ўнг қўлларини ўнг сонлари (бир ривоятда: тиззалари) устига, чап қўлларини чап сонлари (бир ривоятда: тиззалари) устига қўяр эдилар.

Ўнг тирсакларининг четини ўнг сонлари устига қўяр эдилар.

وَنَهَى رَجُلاً وَهُوَ جالِسٌ مُعْتَمِدٌ عَلَى يَدِهِ الْيُسْرَى فِي الصَّلاةِ فَقَالَ: «إِنَّهَا صَلاةُ الْيَهُودِ» (البيهقي والحاكم) وفي لفظ: «لا تَجْلِسْ هَكَذَا إِنَّمَا هَذِهِ جِلْسَةُ الَّذِينَ يُعَذَّبُونَ» (أحمد وأبو داود) وفي حديث آخر: «هِيَ قَعْدَةُ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ» (عبد الرزاق وصححه عبد الحق في أحكامه)

Намозда чап қўлига суяниб ўтирган одамни бундай қилишдан қайтариб: «Яҳудларнинг намози шундай бўлади» деганлар, бир лафзда: «Бундай ўтирмагин, зеро бу азобланаётган кимсаларнинг ўтиришидир», бошқа бир ҳадисда: «бу ғазабга дучор бўлган кимсаларнинг ўтиришидир.»

Ташаҳҳудда кўрсаткич бармоқ билан ишора қилиш

Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам чап кафтларини чап тиззаларига ёзиб қўяр, ўнг кафтларини йиғиб, кўрсаткич бармоқ билан қиблага ишора қилар ва кўзларини ундан узмас эдилар.

Бармоқ билан ишора қилсалар, бош бармоқни ўрта бармоққа қўяр, гоҳида эса бу икки бармоқни ҳалқа қилар эдилар.

Бармоқни кўтарганда дуо билан ҳаракатлантирар эдилар.

ويقول: «لَهِيَ أَشَدُّ عَلَى الشَّيْطَانِ مِنَ الْحَدِيدِ» . يعني: السَّبَّابَةَ (أحمد والبزار وأبو جعفر)

«У (яъни саббоба) шайтонга темирдан ҳам қаттиқдир» деган эдилар.

Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг саҳобалари дуода бармоқ билан ишора қилиш хусусида бир-бирларига қаттиқ танбеҳ берардилар».

Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳар икки ташаҳҳудда шундай қилар эдилар.

Бир кишини икки бармоғи билан дуо қилаётганини кўриб: «Битта (бармоқ билан) қил, битта (бармоқ билан) қил» деб кўрсаткич бармоққа ишора қилдилар.

Биринчи ташаҳҳуднинг вожиблиги ва унда дуо қилишнинг машруълиги

Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳар икки ракъатда «Ат-таҳийёт» ўқир эдилар.

Қаъдада биринчи айтадиган сўзлари «Ат-таҳийёту лиллаҳи» бўлар эди.

Аввалги икки ракъатдан кейин уни ўқишни унутган бўлсалар, охирги ташаҳҳуд ортидан саҳв саждасини қилар эдилар.

«إِذَا قَعَدْتُمْ فِي كُلِّ رَكْعَتَيْنِ فَقُولُوا: «التَّحِيَّاتُ إلخ … وَلِيَتَخَيَّرْ أَحَدُكُمْ مِنَ الدُّعَاءِ أَعْجَبَهُ إِلَيْهِ فَلْيَدَعِ اللهَ عَزَّ وَجّلَّ [بِهِ] (وفي لفظ: قُولُوا فِي كُلِّ جِلْسَةٍ: اَلتَّحِيَّات) (النسائي وأحمد والطبراني)

Унга буюриб, айтганлар: «Ҳар икки ракъатда ўтирсаларингиз «Ат-таҳийёт» ўқинглар… Ва ҳар бирингиз ўзи ёқтирган дуоларни танлаб, шу билан Аллоҳга дуо қилсин.» Бир лафзда: «Ҳар ўтиришда «Ат-таҳийёт» ўқинглар.»

Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам саҳобаларга ташаҳҳудни Қуръондан сура ўргатганларидек ўргатар эдилар.

Уни махфий ўқишлик суннатдир.

Ташаҳҳуд сийғалари (кўринишлари)

Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ташаҳҳуднинг бир неча кўринишларини ўргатганлар:

1- Ибн Масъуд розияллоҳу анҳу ташаҳҳуди: «Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам менга ташаҳҳудни -қўлим у зотнинг икки кафтлари орасида бўлган ҳолда – худди Қуръон сурасини ўргатаётгандек ўргатдилар:

«اَلتَّحِيَّاتُ للهِ، وَالصَّلَوَاتُ وَالطَّيِّبَاتُ، اَلسَّلاَمُ عَلَيْكَ أَيُّهَا النَّبِيُّ وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَكَاتُهُ، اَلسَّلاَمُ عَلَيْنَا وَعَلَى عِبَادِ اللهِ الصَّالِحِينَ، أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ ، وأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عبْدُهُ وَرَسُولُهُ»

Салом-таъзимлар, дуолар ва (ҳамду санода ишлатиладиган) тоййиб-покиза сўзу-амаллар Аллоҳ учундир. Эй Набий! Сизга Аллоҳнинг саломи, раҳмати ва баракотлари бўлсин. Бизга ҳамда Аллоҳнинг солиҳ бандаларига салом бўлсин. Гувоҳлик бераманки, Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ ва яна гувоҳлик бераман Муҳаммад Унинг қули ҳамда расулидир.»

2- Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо ташаҳҳуди: «Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бизга ташаҳҳудни худди Қуръондан бирор сурани ўргатгандек ўргатар эдилар:

«اَلتَّحِيَّاتُ الْمُبارَكاتُ الصَّلَوَاتُ الطَّيِّبَاتُ للهِ ، اَلسَّلاَمُ عَلَيْكَ أَيُّهَا النَّبِيُّ وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَكَاتُهُ، اَلسَّلاَمُ عَلَيْنَا وَعَلَى عِبَادِ اللهِ الصَّالِحِينَ، أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ ، وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللهُ» (وفي رواية: عبده ورسوله). رواه مسلم والنسائي.

«Муборак салом-таъзимлар, дуолар, тоййиб-покиза сўзу амаллар Аллоҳ учун хосдир. Эй Набий! Сизга Аллоҳнинг саломи, раҳмати ва баракотлари бўлсин. Бизга ҳамда Аллоҳнинг солиҳ бандаларига салом бўлсин. Гувоҳлик бераманки, Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ ва гувоҳлик бераман Муҳаммад Унинг расулидир.»

3- Ибн Умар розияллоҳу анҳумо ташаҳҳуди: Унинг ташаҳҳуди ҳам айни Ибн Масъуд ташаҳҳуди каби фақат «Ашҳаду ан ла илаҳа иллаллоҳ» дан кейин «ваҳдаҳу ла шарийка лаҳу» маъноси: шериксиз ёлғиздир, зиёдаси бор.

4- Абу Мусо ал-Ашъарий розияллоҳу анҳу ташаҳҳуди: унинг аввали «Аттаҳийяту, аттоййибату, ассолавату лиллаҳ» деб бошланади ва охири Ибн Умарники каби зиёдаси билан тугалланади.

5- Умар ибн ал-Хаттоб розияллоҳу анҳу ташаҳҳуди: Минбарда ўтирган ҳолларида одамларга ташаҳҳудни таълим бериб айтар эдилар: «Аттаҳийяту лиллаҳи, азза-а-кияту лиллаҳи, аттоййибату лиллаҳи, ассолавату лиллаҳи…) қолгани айни Ибн Масъуд розияллоҳу анҳу ташаҳҳуди каби эди.

Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламга саловот айтиш, унинг ўрни ва сийғалари

Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам биринчи ташаҳҳудда ва бошқасида ўзларига саловот айтар эдилар.

Буни умматга ҳам машруъ қилиб, уларни саловот айтишга буюрдилар ва саловотнинг бир неча кўринишларини уларга ўргатдилар:

«اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِ مُحَمَّدٍ، كَمَا صَلَّيْتَ عَلَى إِبْرَاهِيمَ وَعَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ، إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ، اَللَّهُمَّ بَارِكْ عَلَى مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِ مُحَمَّدٍ، كَمَا بَارَكْتَ عَلَى إِبْرَاهِيمَ وَعَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ، إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ.»

1- Эй Аллоҳ! Иброҳимга ва унинг оила аҳли-умматига раҳмат-мағфират ёғдирганинг каби Муҳаммадга ва унинг оила аҳли-умматига ҳам раҳмат-мағфират ёғдиргин. Албатта Сен мақтовли ва улуғ Зотсан. Эй Аллоҳ! Иброҳимга ва унинг оила аҳли-умматига баракот-хайр ато этганингдек Муҳаммадга ва унинг оила аҳли-умматига ҳам баракот-хайр ато этгин. Албатта Сен мақтовли ва улуғ Зотсан.

«اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَعَلَى أَزْوَاجِهِ وَذُرِّيَّتِهِ، كَمَا صَلَّيْتَ عَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ، وَبَارِكْ عَلَى مُحَمَّدٍ وَعَلَى أَزْوَاجِهِ وَذُرِّيَّتِهِ، كَمَا بَارَكْتَ عَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ، إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ»

2- Эй Аллоҳ! Иброҳим оила аҳлини раҳмат-мағфират қилганинг каби Муҳаммад, унинг аёллари ва зурриётини ҳам раҳмат-мағфират қилгин. Иброҳим оила аҳлига хайр-баракот ато этганингдек Муҳаммадга, унинг аёллари ва зурриётига ҳам хайр-баракот ато этгин. Албатта Сен мақтовли ва улуғ Зотсан.

Учинчи, сўнг тўртинчи ракъатга туриш

Сўнг Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам такбир айтиб учинчи ракъатга турар эдилар. Намозини нуқсонли қилган кишини ҳам шунга (яъни такбир айтишга) буюргач: «Ҳар бир рукуъ ва саждада шундай қилгин» деганлар.

Қаъдадан турсалар такбир айтиб, сўнг турар эдилар.

Баъзан ушбу такбир билан қўлларини кўтарар эдилар.

Тўртинчи ракъатга турмоқчи бўлсалар «Аллоҳу акбар» дер эдилар. Юқорида айтилганидек, намозини нуқсонли қилган кишини ҳам шунга буюрганлар.

Баъзан ушбу такбир билан қўлларини кўтарар эдилар.

Сўнг чап оёқлари устига ўтирар, ҳатто ҳар бир суяк-аъзо ўз ўрнига қайтар эди. Сўнг туриб кетар, тураётганларида хамир қоргандек икки қўлларига суянар эдилар.

Ушбу икки ракъатнинг ҳар бирида «Фотиҳа»ни ўқир, намозини нуқсонли қилган кишини ҳам шунга буюрганлар, баъзан пешин намозида бир неча оят қўшиб ҳам қўяр эдилар.

Бало-офат пайтида беш вақт намозда қунут ўқиш

Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бировни дуои бад қилмоқчи бўлсалар ё бировнинг ҳаққига дуо қилмоқчи бўлсалар охирги ракъатда рукуъдан кейин, «самиъаллоҳу лиман ҳамидаҳ, аллоҳумма роббана лакал ҳамд» дегач қунут дуосини ўқир эдилар. Ушбу дуони жаҳрий ўқир, қўлларини кўтарар, орқадагилар «омин» деб туришарди.

Қунутни беш вақт намознинг ҳаммасида ўқир, фақат, қачонки бирор қавмнинг фойдасига ё зарарига дуо қилгандагина шундай қилар эдилар. Баъзан:

«اللَّهُمَّ أَنْجِ الْوَلِيدَ بْنَ الْوَلِيدِ وَسَلَمَةَ بْنَ هِشَامٍ وَعَيَّاشَ بْنَ أَبِي رَبِيعَةَ اللَّهُمَّ اشْدُدْ وَطْأَتَكَ عَلَى مُضَرَ وَاجْعَلْهَا سِنِينَ كَسِنِي يُوسُفَ» (أحمد والبخاري)

«Эй Аллоҳ, Валид ибн Валидга, Салама ибн Ҳишомга, Айёш ибн Аби Рабиъага Ўзинг нажот бер. Музор (қабиласи)га азобингни қаттиқ қил ва уни Юсуф (давридаги қаҳатчилик) йилларидек кўп йиллар қил, (Эй Аллоҳ, Аллоҳ ва расулига осий бўлган Лиҳян, Риъл, Заквон ва Усайя қабилаларини лаънатла» деб дуо қилганлар.

Сўнг – қунутдан фориғ бўлгач – «Аллоҳу акбар» деб саждага борар эдилар.

Витрдаги қунут

Кўпинча витр ракъатида қунут ўқир ва буни рукуъдан илгари қилар эдилар.

Ҳасан ибн Алий розияллоҳу анҳумога қуйидаги қунут дуосини ўқишни таълим берганлар:

«اَللَّهُمَّ اهْدِنِي فِيمَنْ هَدَيْتَ، وَعَافِنِي فِيمَنْ عَافَيْتَ، وَتَوَلَّنِي فِيمَنْ تَوَلَّيْتَ، وَبَارِكْ لِي فِيمَا أَعْطَيْتَ، وَقِنِي شَرَّ مَا قَضَيْتَ، فَإِنَّكَ تَقْضِي وَلاَ يُقْضَى عَلَيْكَ، وَإِنَّهُ لاَ يَذِلُّ مَنْ وَالَيْتَ، [وَلاَ يَعِزُّ مَنْ عَادَيْتَ]، تَبَارَكْتَ رَبَّنَا وَتَعَالَيْتَ.»

Эй Аллоҳ! Мени ҳидоят этган кишиларинг қатори ҳидоят этгин. Офият (соғлик) ато этганларинг қаторида офият бергин. Яқин тутганларинг қаторида мени ҳам Ўзинга яқин этгин. Ато қилган нарсаларингни мен учун баракотли этгин. Қазо-ҳукм этган нарсаларинг ёмонлигидан мени асрагин. Албатта, Сен ҳукм этасан. Сенга (қарши) ҳукм этилмас. Сен дўст тутган киши хор бўлмас [ва Сен душман тутган киши азиз бўлмас]. Парвардигоро! Сен баракотли-буюк ва олий Зотдирсан.

Охирги ташаҳҳуд ва унинг фарзлиги

Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам тўртинчи ракъатни тамомлагач, охирги ташаҳҳуд учун ўтирар эдилар.

Бунда ҳам биринчи ташаҳҳудда буюрган нарсага буюрар, ўзлари ҳам аввалгисида қилганларидек қилар эдилар, фақат ушбу ташаҳҳудда «таваррук» қилган ҳолатда ўтирар эдилар – чап ёнлари (сондан юқориси)ни ерга қўяр ва икки оёқларини бир тарафдан чиқарар эдилар. Баъзан чап оёқни сон ва болдирлари остига қўяр, ўнг оёқни тиклар, гоҳида эса ёткизар эдилар. Чап қўллари тиззаларини тутиб, унинг устига оғирликларини ташлар эдилар.

Пайғамбарга саловот айтиш вожиблиги

عن فَضَالَةَ بْن عُبَيْدٍ قال: سَمِعَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ رَجُلاً يَدْعُو فِي صَلاتِهِ لَمْ يُمَجِّدِ اللَّهَ تَعَالَى وَلَمْ يُصَلِّ عَلَى النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ: «عَجِلَ هَذَا» ثُمَّ دَعَاهُ فَقَالَ لَهُ ولِغَيْرِهِ: «إِذَا صَلَّى أَحَدُكُمْ فَلْيَبْدَأْ بِتَحْمِيدِ رَبِّهِ جَلَّ وَعَزَّ وَالثَّنَاءِ عَلَيْهِ ثُمَّ يُصَلِّي عَلَى النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ثُمَّ يَدْعُو بَعْدُ بِمَا شَاءَ» (أحمد وأبو داود والحاكم)

Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бир одамни намозида Аллоҳга ҳамду-сано ва пайғамбарига саловот айтмасдан дуо қилаётганини эшитиб: «Бу одам шошилди» дедилар, сўнг уни чорлаб, унга ва бошқаларга хитобан: «Бировингиз агар намоз ўқиса, аввал бошда Парвардигори азза ва жаллага ҳамду сано айтсин, сўнг пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва салламга саловот айтсин-да, кейин хоҳлаган дуосини қилаверсин» дедилар.

وَسَمِعَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ رَجُلاً يُصَلِّي فَمَجَّدَ اللَّهَ وَحَمِدَهُ وَصَلَّى عَلَى النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «ادْعُ تُجَبْ وَسَلْ تُعْطَ» (النسائي بسند صحيح)

Бир киши намоз ўқиётганида Аллоҳни улуғлаб, У зотга ҳамду-сано ва пайғамбарга саловот айтганини эшитиб, Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Дуо қил, ижобат қилинади, сўра, берилади» дедилар.

Тўрт нарсадан паноҳ тилаш вожиблиги

Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтганлар:

«Ҳар бирингиз охирги ташаҳҳуддан фориғ бўлгач, Аллоҳдан тўрт нарсадан паноҳ тиласин:

«اَللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنْ عَذَابِ جَهَنَّمَ, وَمِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ، وَمِنْ فِتْنَةِ الْمَحْيَا وَالْمَمَاتِ، وَمِنْ شَرِّ فِتْنَةِ الْمَسِيحِ الدَّجَّالِ.»

«Парвардигоро! Мен Сендан жаҳаннам азобидан, қабр азобидан, тириклик ва ўлим фитнасидан ҳамда масиҳи Дажжол фитнасининг ёмонлигидан паноҳ беришингни сўрайман» десин, [сўнг истаган нарсасини сўраб дуо қилсин.]»

Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ташаҳҳудда шу билан дуо қилар эдилар.

Буни саҳобаларига Қуръондан бирор сурани ўргатгандек ўргатар эдилар.

Салом беришдан олдинги дуолар

Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам намозларида ҳар турли дуолар билан – гоҳ униси билан, гоҳ буниси билан – дуо қилар эдилар ва намоз ўқувчига ушбу дуолардан хоҳлаганини қилишга изн берганлар:

اَللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ، وأَعُوذُ بِكَ مِنْ فِتْنَةِ الْمَسِيحِ الدَّجَّالِ، وأَعُوذُ بِكَ مِنْ فِتْنَةِ الْمَحْيَا وَالْمَمَاتِ، اَللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنَ الْمَأْثَمِ وَالْمَغْرَمِ.

1- Эй Аллоҳ! Мен Сендан қабр азобидан, масиҳи Дажжол фитнасидан ва тириклик ҳамда ўлим фитнасидан паноҳ беришингни сўрайман! Парвардигоро! Мен Сендан гуноҳкорлик ва қарздорликдан паноҳ беришингни сўрайман!

َاللّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّ ما عَمِلْتُ وَمِنْ شَرِّ مَا لمَ ْأَعْمَلْ [ بَعْدُ ]

2- Эй Аллоҳ! Мен Сендан ўзим қилган ишларнинг ёмонлигидан ва ҳали қилмаган ишларимнинг ёмонлигидан паноҳ беришингни сўрайман!

اَللّهُمَّ حاسِبْنِي حِسابًا يَسِيرًا

3- Эй Аллоҳ! Мени осон-енгил ҳисоб билан ҳисоб қилгайсан.

اَللَّهُمَّ بِعِلْمِكَ الْغَيْبَ، وَقُدْرَتِكَ عَلَى الْخَلْقِ، أَحْيِنِي مَا عَلِمْتَ الْحَيَاةَ خَيْراً لِي، وَتَوَفَّنِي إِذَا كانَتِ الْوَفَاةُ خَيْراً لِي، اَللَّهُمَّ وَأَسْأَلُكَ خَشْيَتَكَ فِي الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ، وَأَسْأَلُكَ كَلِمَةَ الْحَقِّ والْعَدْلِ فِي الْغَضَبِ وَالرِّضَا ، وَأَسْأَلُكَ الْقَصْدَ فِي الْفَقْرِ وَالْغِنَى ، وَأَسْأَلُكَ نَعِيماً لاَ يَبِيدُ ، وَأَسْأَلُكَ قُرَّةَ عَيْنٍ لاَ تَنْقَطِعُ، وَأَسْأَلُكَ الرِّضَا بَعْدَ الْقَضَاءِ، وَأَسْأَلُكَ بَرْدَ الْعَيْشِ بَعْدَ الْمَوْتِ، وَأَسْأَلُكَ لَذَّةَ النَّظَرِ إِلَى وَجْهِكَ، وَالشَّوْقَ إِلَى لِقَائِكَ، فِي غَيْرِ ضَرَّاءَ مُضِرَّةٍ، وَلاَ فِتْنَةٍ مُضِلَّةٍ، اَللَّهُمَّ زَيِّنَّا بِزِينَةِ الإِيمَانِ، وَاجْعَلْنَا هُدَاةً مُهْتَدِينَ.

4- Эй Аллоҳ! Ғайбни билишинг ва яратишга қодирлигинг билан (сўрайман,) агар ҳаётни мен учун хайрли деб билсанг, яшатгин. Агар ўлим мен учун хайрли бўлса, ўлим бергин. Эй Аллоҳ! Мени ошкору ғайб (ишлар, ҳолатлар)да Ўзингдан қўрқадиган этгин. Ғазаблигу розилик ҳолатимда Сендан ҳақ ва адолат сўзини (сўзлатишингни) сўрайман. Фақирликда ҳам, бойликда ҳам тежамкорлик (исроф этмаслик)ни беришингни сўрайман. Туганмас неъмат, узилмас-абадий севинч сўрайман. Қазо-ҳукмдан кейин розиликни, ўлимдан сўнг яхши ҳаётни сўрайман. Юзингга боқиш лаззатини ва зарарли қайғуларсиз, адаштиргувчи фитналарсиз висолинг шавқини сўрайман! Эй Аллоҳ! Бизни иймон зийнати ила зийнатлагин ва тўғри йўлга бошлагувчи, тўғри йўлда юрувчи(лардан) қилгин.

Абу Бакр розияллоҳу анҳуга қуйидаги дуони таълим бердилар:

اَللَّهُمَّ إِنِّي ظَلَمْتُ نَفْسِي ظُلْماً كَثِيراً، وَلاَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلاَ أَنْتَ، فَاغْفِرْ لِي مَغْفِرَةً مِنْ عِنْدِكَ وَارْحَمْنِي، إِنَّكَ أَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ.

5- Парвардигоро! Албатта мен ўз нафсимга кўп зулмлар қилдим. Гуноҳларни ёлғиз Сенгина кечиргувчисан. Мени Ўз ҳузурингдан бўлган мағфират билан кечиргин, менга раҳм этгин! Албатта Сен Кечиргувчи ва Раҳмли Зотдирсан.

Оиша розияллоҳу анҳога ушбу дуони қилишни буюрганлар:

اَللّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ مِنَ الْخَيْرِ كُلِّهِ [ عَاجِلِهِ وَآجِلِهِ ] ما عَلِمْتُ مِنْهُ وَما لَمْ أَعْلَمْ وَأَعُوذُ بِكَ مِنَ الشَّرِّ كُلِّهِ [ عاجِلِهِ وَآجِلِهِ ] ما عَلِمْتُ مِنْهُ وَما لَمْ أَعْلَمْ وَأَسْأَلُكَ ( وفي رواية: اَللّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ ) الْجَنَّةَ وَما قَرَّبَ إِلَيْهَا مِنْ قَوْلٍ أَوْ عَمَلٍ وَأَعُوذُ بِكَ مِنَ النَّارِ وَمَا قَرَّبَ إِلَيْهَا مِنْ قَوْلٍ أَوْ عَمَلٍ وَأَسْأَلُكَ ( وفي رواية: اَللّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ ) مِنَ [ الْ ] خَيْرِ ما سَأَلَكَ عَبْدُكَ وَرَسُولُكَ [ مُحَمَّدٌ وَأَعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّ ما اسْتَعاذَكَ مِنْهُ عَبْدُكَ وَرَسُولُكَ مُحَمَّدٌ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ] [ وَأَسْأَلُكَ ] ما قَضَيْتَ لِي مِنْ أَمْرٍ أَنْ تَجْعَلَ عاقِبَتَهُ [ لِي ] رُشْدًا

6- Эй Аллоҳ! Мен Сендан ҳозиру келажакда, ўзим билгану билмаган барча яхшиликларни сўрайман ва ҳозиру келажакда, ўзим билгану билмаган барча ёмонликлардан паноҳ сўрайман. Сендан жаннатни ва унга яқинлаштирувчи сўзу амаллар(га муваффақ этишинг)ни сўрайман, дўзахдан ва унга яқинлаштирувчи сўз ва амаллардан паноҳ беришингни сўрайман. Мен Сендан банданг ва пайғамбаринг Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам сўраган яхшиликларни сўрайман, банданг ва пайғамбаринг Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам паноҳ сўраган ёмонликлардан паноҳ сўрайман. Менга бирон ишни ҳукм қилсанг, унинг оқибатини мен учун рушд-тўғрилик қилишингни сўрайман.

اَللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ الْجَنَّةَ، وأَعُوذُ بِكَ مِنَ النَّارِ.

7- Парвардигоро! Мен Сендан жаннатни сўрайман ва дўзахдан паноҳ тилайман.

8- Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бир кишининг ташаҳҳудда:

اَللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ يَا اللَّهُ، بِأَنَّكَ الْوَاحِدُ الأَحَدُ الصَّمَدُ الَّذِي لَمْ يَلِدْ وَلَمْ يُولَدْ وَلَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَدٌ، أَنْ تَغْفِرَ لِي ذُنُوبِي، إِنَّكَ أَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ.

«Эй Аллоҳ! Мен Сенинг Яккаю Ягона, туғмаган ҳам, туғилмаган ҳам ва ҳеч бир тенги бўлмаган Самад-беҳожат Зот эканлигинг билан сўрайман: Менинг гуноҳларимни кечиргин! Албатта, Сен Кечиримли ва Раҳмли Зотдирсан» деб дуо қилаётганини эшитиб: «Бунинг гуноҳи кечирилди, бунинг гуноҳи кечирилди» дедилар.

9- Бошқа бир кишининг ҳам ташаҳҳудда:

اَللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِأَنَّ لَكَ الْحَمْدُ، لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ وَحْدَكَ لاَ شَرِيكَ لَكَ، الْمَنَّانُ، يَا بَدِيعَ السَّمَوَاتِ وَالأَرْضِ، يَاذَا الْجَلاَلِ وَالإِكْرَامِ، يَاحَيُّ يَاقَيُّومُ، إِنِّي أَسْأَلُكَ الْجَنَّةَ، وأَعُوذُ بِكَ مِنَ النَّارِ

«Парвардигоро! Ҳамд (ёлғиз) Сенгалиги, Сендан ўзга илоҳ йўқлиги, Сенинг ёлғиз, шериксиз ва яхшиликни инъом қилувчи Зотлигинг билан сўрайман. Эй осмонлару ерни яратгувчиси, улуғлик ва икром соҳиби, эй мангу тирик ва абадий тургувчи! Мен Сендан жаннатни сўрайман ва дўзахдан паноҳ тилайман» деб дуо қилганини эшитиб, саҳобаларига: «Нима билан дуо қилганини биласизларми?» деб сўрадилар. Улар: «Аллоҳу ва Расули билувчироқдир» деб жавоб беришди. «Жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, Аллоҳга у билан дуо қилинса албатта ижобат қиладиган ва у билан сўралса албатта берадиган Буюк Исми билан дуо қилди» дедилар.»

10- Ташаҳҳуд ва салом ўртасидаги охирги сўзларидан бири қуйидаги дуо эди:

اَللَّهُمَّ اغْفِرْ لِي مَا قَدَّمْتُ، وَمَا أَخَّرْتُ، وَمَا أَسْرَرْتُ، وَمَا أَعْلَنْتُ، وَمَا أَسْرَفْتُ، وَمَا أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ مِنِّي، أَنْتَ الْمُقَدِّمُ، وَأَنْتَ الْمُؤَخِّرُ، لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ.

Парвардигоро! Менинг аввал қилганларимни ҳам, (кейин) охир қилганларимни ҳам, яширин қилганларимни ҳам, ошкор қилганларимни ҳам, исрофларимни ҳам ва Ўзинг мендан кўра яхшироқ биладиган (ишларим-гуноҳларим)ни ҳам мағфират этгин. Аввал этгувчи ҳам, охир этгувчи ҳам Сенсан. Сендан ўзга илоҳ йўқ!

Салом бериш

Кейин Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ўнг томонларига: «Ассаламу алайкум ва роҳматуллоҳ» деб салом берар, ҳатто ўнг юзларининг оқлиги (орқадагиларга) кўринар, чап томонларига: «Ассалому алайкум ва роҳматуллоҳ» деб салом берар, ҳатто чап юзларининг оқлиги (орқадагиларга) кўринар эди. Баъзан ўнгга берилган биринчи саломга «ва барокатуҳ» деб қўшиб қўярдилар.

Ўнг томонларига «Ассалому алайкум ва роҳматуллоҳ» деб салом берсалар, баъзан чап тарафларига «Ассалому алайкум» дейиш билан кифояланар, баъзан олд тарафларига қараб, ўнг томонга сал мойил бўлган ҳолда бир бор «Ассалому алайкум» деб салом бериб қўяр эдилар.

وَكَانُوا يُشِيرُونَ بِأَيْدِيهِمْ إِذَا سَلَّمُوا عَنِ الْيَمِينِ وَعَنِ الشِّمالِ فَرَآهُمْ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ: «مَا شَأْنُكُمْ تُشِيرُونَ بِأَيْدِيكُمْ كَأَنَّهَا أَذْنَابُ خَيْلٍ شُمُسٍ؟ إِذَا سَلَّمَ أَحَدُكُمْ فَلْيَلْتَفِتْ إِلَى صَاحِبِهِ وَلا يُومِئْ بِيَدِهِ» (وفي رواية: «إِنَّمَا يَكْفِي أَحَدَكُمْ أَنْ يَضَعَ يَدَهُ عَلَى فَخِذِهِ ثُمَّ يُسَلِّمَ عَلَى أَخِيهِ مِنْ عَلَى يَمِينِهِ وَشِمَالِهِ» مسلم وأبو عوانة والسراج وابن خزيمة والطبراني

Саҳобалар ўнг ва чап тарафга салом беришганда кафтлари билан ишора қилишарди, Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам буни кўриб қолиб: «Сизларга нима бўлди, қўлларингизни худди асов отларнинг думларидек (кўтариб) ишора қилаяпсизлар?! Қай бирингиз салом берса, ён шеригига ўгирилиб қарасин, лекин қўли билан ишора қилмасин» дедилар. (Бир ривоятда: «қўлини сонига қўйган ҳолда ўнг ва чап томонидаги биродарига салом бериши кифоя қилади.»

Саломнинг лозимлиги

وكان يقول: «مِفْتَاحُ الصَّلاةِ الطُّهُورُ وَتَحْرِيمُهَا التَّكْبِيرُ وَتَحْلِيلُهَا التَّسْلِيمُ» أبو داود والترمذي وصححه الحاكم ووافقه الذهبي

Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтганлар: «Намознинг калити таҳоратдир, таҳрими такбир айтиш, таҳлили эса салом беришдир.»

Хотима

Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам намозларининг сифати ҳақида юқорида ўтган барча сўзлар эркак ва аёлларга баробар тегишли бўлиб, булардан баъзиларида аёлларни истисно этиш борасида бирор ҳадис келган эмас. Балки, у зотнинг: «Менинг намоз ўқиганимни кўрганингиздек намоз ўқинглар» ҳадислари аёлларни ҳам ўз ичига олади.

Иброҳим ан-Нахаий айтадилар: «Намозда эркаклар қандай қилсалар аёллар ҳам шундай қиладилар.»

Имом Бухорий «Ат-тарихус-сағир»да Умму Дардо розияллоҳу анҳо ҳақида ривоят қилиб: «У намозида эркакларнинг ўтиришидек ўтирар эди, фақиҳа (фиқҳни биладиган) эди» дейдилар.

Аёл кишининг саждада йиғилиб туриши ва унинг бу хусусда эркаклар каби эмаслиги ҳақидаги ҳадис, саҳиҳ бўлмаган мурсал ҳадисдир. Буни Абу Довуд «Маросийл»да Язид ибн Аби Ҳубайбдан ривоят қилиб келтирган.

Имом Аҳмад ривоят қилган, Ибн Умар розияллоҳу анҳу аёлларини намозда тараббуъ (чордона қуриб ўтириш)га буюрганлари ҳақидаги сўзнинг исноди саҳиҳ эмас, чунки унда Абдуллоҳ ибн ал-Амрий бор, у эса заифдир.

* * *

Булар Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам намозларининг такбирдан саломгача бўлган кўринишлари ҳақида жамлашга муяссар бўлганларимиз эди.

Аллоҳ таолодан уни Ўзи учун холис бўлган ва меҳрибон пайғамбарининг суннатларига йўлловчи китоб қилишини сўрайман.

Эй Аллоҳим! Сен поксан ва Сенинг ҳамдинг билан тасбеҳ айтаман. Гувоҳлик бераманки, Сендан ўзга илоҳ йўқдир. Сендан истиғфор сўрайман ва Сенга тавба қиламан.

Эй Аллоҳим! Иброҳимга ва унинг оила аҳлига раҳмат ёғдирганинг ва баракот-хайр ато этганингдек Муҳаммадга ва унинг оила аҳлига ҳам раҳмат ёғдиргин ва баракот-хайр ато этгин. Албатта Сен мақтовли ва улуғ Зотсан.